کد مطلب:298675 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:121
ام کلثوم (دومین دختر فاطمه)
منظور از ام كلثوم در اینجا خواهر زینب (ع) و دومین دختری است كه خدای تعالی
از فاطمه ی زهرا (س) به امیرالمومنین (ع) عنایت فرمود، و چند موضوع در اینجا قابل بحث است:
1. موضوع نخست بحث درباره ی نام مخدره است كه برخی عقیده دارند «ام كلثوم» نام او بوده و برخی هم- چنانكه از ظاهر این نام برمی آید- آن را كنیه ی او می خوانند.
مرحوم مفید در كتاب ارشاد در باب فرزندان امیرالمومنین می فرماید: حسن، حسین، زینب كبری و زینب صغری كه كنیه اش «ام كلثوم» بوده است. و در اواخر كلام خود زینب صغرای دیگری هم نام می برد كه مادرش كنیز بوده است. [1] .
و نظیر همین مطلب از كتاب العدد علی بن یوسف بن مطهر حلی (ره) نقل شده [2] و مرحوم طبرسی نیز در اعلام الوری به همین گونه ذكر كرده، و مانند شیخ مفید (ره) زینب صغرای دیگری را نیز نام می برد كه مادرش كنیز بوده است. [3] .
اما صاحب كتاب قاموس الرجال این مطلب را اشتباه دانسته و می گوید: ظاهر آن است كه ام كلثوم نام او بوده و جز آن اسمی نداشته است، و قول مفید را نیز به خاطر همان ذیل كلامش كه مادر زینب صغری را كنیزی دانسته مردود می داند، اما از نقل كتاب العدد و اعلام الوری سخنی به میان نیاورده است.
و ما پیش از این در داستان شهادت حضرت فاطمه (ع) روایتی نقل كردیم كه امیرالمومنین (ع) پس از اینكه بدن فاطمه (ع) را غسل داد و كفن كرد فرمود: «ای حسن و ای حسین و ای زینب و ای سكینه...» و احتمال دادیم كه شاید سكینه نام ام كلثوم بوده، اما روایت مزبور چندان معتبر و مورد اعتماد نبود.
2. چنانكه از تواریخ و روایات استفاده می شود امیرالمومنین (ع) چند دختر داشته كه نام یا كنیه شان ام كلثوم بوده است، كه از آن جمله زینب (ع) بود چنانكه پیش از این نیز مذكور شد كه بعضی گفته اند كنیه ی آن بانوی معظمه ام كلثوم بوده، و صاحب كتاب اعیان الشیعه سه یا چهار دختر به این نام و كنیه در دختران آن حضرت نام
می برد. و همین سبب اشتباه بسیاری شده كه برخی از سخنان و خطبه های حضرت زینب و موضوعات دیگری را كه در داستان كربلا و یا جاهای دیگر اتفاق افتاده است را به دیگران نسبت داده اند یا بالعكس.
به هر صورت اگر این مطلب درست باشد خواهر زینب (ع) ام كلثوم صغری یا وسطی بوده است، و گرنه مطابق نقل ابن شهر آشوب و ابن ابی الحدید ام كلثوم كبری بوده است.
3. به طور كلی از اخبار و تواریخی كه ماجرای وفات ام كلثوم را ذكر كرده اند به دست می آید كه وی پیش از داستان كربلا در مدینه از دنیا رفته و در ماجرای جانگداز واقعه ی كربلا و ماجراهای بعد از آن حضور نداشته است، و از این رو سخنرانیها و سخنانی را كه در تاریخ كربلا از ام كلثوم نقل كرده اند یا مربوط به حضرت زینب (ع) است یا به دختران دیگر امیرالمومنین (ع) كه از مادرهای دیگری غیر از فاطمه ی زهرا (ع) بوده اند. و شرح ماجرای وفات ام كلثوم و علت آن را در پایان این بخش خواهید خواند.
[1] ارشاد، (مترجم)، ج 1، ص 355.
[2] بحارالانوار، ج 42، ص 74.
[3] اعلام الوري، ص 203.